Nielegalnie porzucone odpady niebezpieczne w ponad 230 miejscach w Polsce to dziedzictwo po rozbuchanej szarej strefie w gospodarce odpadami. Zakłada się, że w tych miejscach zalega ok. 800 tys. ton odpadów niebezpiecznych, choć trudno o dokładne szacunki. Problem spada niestety na barki samorządów. Jak podaje Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, w Mysłowicach zalega 8 tys. ton, w Kielcach po 1,5 tys. ton w dwóch miejscach, w Niemodlinie – 1,6 tys. ton, w Kaliszu – 2,5 tys. ton. Kilkanaście kilometrów od Warszawy – w Wołominie i w Ryczołku – są dwa niebezpieczne składowiska toksycznych odpadów.

Toksyczne odpady stanowią niebezpieczeństwo dla okolicznych mieszkańców. Ich nielegalne składowiska są zagrożeniem dla zdrowia ludzi – może dochodzić do wycieków substancji toksycznych do powietrza, wód gruntowych lub gleby, co może prowadzić do chorób i innych problemów zdrowotnych.

Często pozostawiają też trwałe ślady w ekosystemach, prowadząc do zmian w ich strukturze i funkcjonowaniu oraz wpływając na różnorodność biologiczną.

Niewłaściwe składowanie toksycznych odpadów może prowadzić do sporów prawnych i konfliktów społecznych, zwłaszcza gdy mieszkańcy okolicznych społeczności obawiają się negatywnego wpływu na swoje zdrowie i środowisko.

Pozostawione odpady to najczęściej farby, lakiery, opakowania po substancjach niebezpiecznych, różnego rodzaju chemikalia w metalowych beczkach czy tanko-paletach – zazwyczaj są łatwopalne, toksyczne, niejednokrotnie prowadzące do zanieczyszczenia środowiska gruntowo-wodnego i powietrza. Niezorganizowane emisje szkodliwych związków chemicznych narażają zdrowie i życie mieszkańców.

Rozwiązaniem problemu składowisk toksycznych odpadów jest podejmowanie skoordynowanych działań na poziomie międzynarodowym, krajowym i lokalnym. Należy promować recykling, ograniczanie ilości generowanych odpadów, bezpieczne usuwanie toksycznych substancji oraz rozwijanie technologii umożliwiających oczyszczanie i neutralizację tych odpadów. Istnieje wiele technologii umożliwiających oczyszczanie i neutralizację odpadów toksycznych.

Oto niektóre z nich:

• Fizyczne Metody Separacji: wykorzystują różnice w gęstości, rozmiarze cząsteczek i innych właściwościach fizycznych, aby oddzielić toksyczne substancje od reszty odpadów,
• Adsorpcja: adsorbenty, takie jak aktywowany węgiel, mogą zatrzymywać toksyczne związki chemiczne na swojej powierzchni poprzez oddziaływania chemiczne,
• Fizykochemiczne Metody: obejmują takie procesy jak destylacja, ekstrakcja, krystalizacja, które wykorzystują różnice w temperaturze wrzenia, rozpuszczalności itp., aby oddzielić toksyczne substancje od innych związków,
• Bioremediacja: wykorzystuje mikroorganizmy, takie jak bakterie i grzyby, do rozkładania lub przekształcania toksycznych substancji w mniej szkodliwe produkty,
• Oksydacja i Redukcja: procesy chemiczne, które polegają na dodawaniu lub usuwaniu elektronów z toksycznych substancji, aby przekształcić je w mniej szkodliwe związki,
• Procesy Fotokatalityczne: wykorzystują światło i katalizatory do rozbijania toksycznych substancji na mniej szkodliwe składniki,
• Metody Fizykochemiczne: takie jak elektrokoagulacja, które wykorzystują reakcje elektrochemiczne do usuwania toksycznych zanieczyszczeń,
• Deponowanie w bezpiecznych miejscach: odpady mogą być zneutralizowane i zdeponowane w specjalnych składowiskach, gdzie zostaną odseparowane od środowiska,
• Termiczna Konwersja: metody takie jak piroliza lub spalanie mogą przekształcać toksyczne odpady w energię lub mniej szkodliwe produkty,
• Odmulanie i Filtracja: w przypadku toksycznych zanieczyszczeń w wodach lub glebie, procesy odmulania i filtracji mogą pomóc w usunięciu cząstek zanieczyszczeń,
• Innowacyjne Nanotechnologie: niektóre nanomateriały mogą być wykorzystywane do adsorpcji, detoksykacji i usunięcia toksycznych substancji z różnych środowisk,
• Mikroorganizmy Modyfikowane Genetycznie: inżynieria genetyczna mikroorganizmów może prowadzić do stworzenia organizmów zdolnych do skuteczniejszego rozkładania toksycznych związków.

Należy jednak pamiętać, że wybór konkretnej technologii zależy od rodzaju toksycznych zanieczyszczeń, ich ilości, rodzaju środowiska, w którym się znajdują i wielu innych czynników. Ponadto, ważne jest również monitorowanie i ograniczanie potencjalnych skutków ubocznych, jakie mogą wyniknąć z użycia tychże technologii. Wprowadzenie odpowiednich przepisów prawnych oraz edukacja społeczeństwa na temat właściwego postępowania z odpadami to także kluczowe aspekty w rozwiązaniu tego problemu.

Gminy już od 2019 roku mogą skorzystać ze wsparcia Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, który zapewnia 80-100 proc. dofinansowania do likwidacji takich miejsc. Odpady te, ze względu na ich charakter i wysoką szkodliwość, nie nadają się do recyklingu i w ogóle nie powinno się brać pod uwagę ich składowania na składowiskach. Dlatego najbardziej skuteczną i bezpieczną metodą ich zagospodarowania jest termiczne przekształcanie w specjalistycznych instalacjach przemysłowych. Gmina szacuje ilość odpadów, ogłasza przetarg i otrzymuje stosowne środki z NFOŚiGW.

Kolejną kwestią obok odpadów toksycznych, która wymaga pilnego rozwiązania, to budowa spalarni odpadów medycznych. Ta drażliwa społecznie sprawa wymaga konsensusu mieszkańców, władz samorządowych i innych podmiotów będących organami założycielskimi placówek opieki zdrowotnej. Warto w tym miejscu wskazać, że metoda spalania jest jednym z trzech głównych sposobów unieszkodliwiania odpadów medycznych i weterynaryjnych nie posiadających właściwości zakaźnych (par. 2.1 Rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 26 listopada 2021 r. w sprawie unieszkodliwiania oraz magazynowania odpadów medycznych i odpadów weterynaryjnych – Dz.U. z 2021, poz. 2245), a w przypadku zakaźnych odpadów medycznych i weterynaryjnych, termiczne przekształcenie w spalarni odpadów ustawodawca wskazał za jedyną ustawową metodę utylizacji tego typu odpadów (art. 95 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach – Dz.U. z 2022, poz. 699 z późn. zm.).

Aktualnie większość odpadów generowanych przez szpitale publiczne, również te podległe samorządom powiatowym i wojewódzkim, jest utylizowana w instalacjach zewnętrznych. W miejsce tego rozwiązania, które jest niezwykle kosztowne istnieje możliwość sfinansowania takiej inwestycji wspólnie np. w formule PPP (Partnerstwa Publiczno-Prywatnego). Pogłębiona analiza i szeroka debata mogłaby wykazać, iż spalarnia odpadów medycznych jest nie tylko obojętna dla ludzi i środowiska, ale także to, że produkowane w procesie spalania ciepło można wykorzystać w procesie zagospodarowania śmieci.

Oczywiście również jak i w przypadku odpadów toksycznych istnieją tutaj alternatywne metody unieszkodliwiania odpadów. Wśród metod wymienić należy m.in. składowanie odpadów na wysypiskach, spalarnie śmieci, a więc termiczne przekształcanie odpadów, piroliza (sucha destylacja), kompostowanie, przetwarzanie na paliwo stałe czy fermentacja metanowa oraz mechaniczno-cieplna technologia przetwarzania odpadów (bezzapachowa).                                                     

Odnosząc się do wątku odpadów toksycznych, obecnie toczy się żywiołowa dyskusja na temat nieprawidłowości i sposobów likwidacji nielegalnych i niebezpiecznych składowisk odpadów toksycznych. Jako Bezpartyjni Samorządowcy nigdy nie pozostawaliśmy i nie pozostajemy obojętni na problem walki z nielegalnymi praktykami w gospodarce odpadami, jak również likwidacji tzw. „bomb ekologicznych”, które niestety są ich konsekwencją.

Deklarujemy naszą gotowość do pełnej współpracy z ustawodawcą, administracją rządową, innymi samorządowcami oraz organami Państwa w zakresie identyfikacji niebezpiecznych odpadów, wsparcia bieżącego, a docelowo likwidacji zagrożeń dla środowiska. Naszym celem jest podejmowanie działań ukierunkowanych na poprawę stanu środowiska naturalnego w Polsce. Proces ten naszym zdaniem powinien być koordynowany na szczeblu krajowym. Dlatego potrzebna jest silna reprezentacja Bezpartyjnych Samorządowców w parlamencie.